HAMAK

elektrostymulacja mięśni dna miednicy (Atena)

• Nietrzymanie moczu
  
• Mięśnie dna miednicy (HAMAK)
• Przezpochwowa elektrostymulacja mięśni dna miednicy - Atena
• Dla kogo jest Atena?
  
• Jak założyć masażer do pochwy?
• Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
  
• Wytyczne Zespołu Ekspertów
• Znaczenie elektrostymulacji dopochwowej mięśni dna miednicy jako zachowawczej metody leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet

Nietrzymanie moczu

Leczeniem łagodnych postaci wysiłkowego nietrzymania moczu, mieszanych postaci i naglącego nietrzymania moczu JEST LECZENIE ZACHOWAWCZE.

Leczenie operacyjne jest zarezerwowane dla nasilonych postaci wysiłkowego nietrzymania moczu, kiedy kobieta odczuwa uciekanie moczu jako problem wyraźnie obniżający komfort życia.

• zmniejszenie masy ciała u osób otyłych

• zaprzestanie ciężkiej pracy fizycznej i palenia papierosów

• zmiana diety (zaniechanie przyjmowania napojów gazowanych, słodzików, kofeiny)

• ćwiczenia mięśni dna miednicy (poprawnie wykonywane ćwiczenia mięśni Kegla) min. Przez 3 miesiące

• elektrostymulacja przez pochwowa mięśni dna miednicy (wraz z ćwiczeniami) przez 3 miesiące 1-2 x dziennie.

• stosowanie odpowiednio dobranych pessarów (konsultacja ginekologiczna w S.C. Raczyńscy Specjalistyczna Prywatna Przychodnia Lekarsko-Stomatologiczna). Pessary są wyjmowane na noc.

• zmiana diety (zaniechanie przyjmowania napojów gazowanych, słodzików, kofeiny)

• elektrostymulacja przez pochwowa mięśni dna miednicy

• trening pęcherza moczowego (nie krócej niż 6 tygodni)

Co wpływa na wysiłkowe nietrzymanie moczu? Średnio u każdej kobiety mięśnie dna miednicy muszą utrzymać ok. 9 kg narządów wewnętrznych. Podczas kaszlu, śmiechu, kichania, biegania, skakania, narządy te naciskają na dno miednicy, powodując obniżenie się „hamaka” dna miednicy. W ciąży dochodzi dodatkowy ciężar do utrzymania. Podczas porodu przyczep mięśnia może się naderwać, co nasila problem. Kiedy kobieta przestaje miesiączkować (menopauza) mięśnie dna miednicy dodatkowo się osłabiają z powodu braku estrogenów, co pogarsza ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu. Także nadwaga, zaparcia, oraz palenie papierosów mają wpływ na pogarszanie stanu mięśni.

Jaka jest średnia pojemność pęcherza? Pęcherz to „ rozciągliwy balon” i generalnie zależy od typu budowy i rozmiarów naszego ciała. Kobiecy pęcherz może pomieścić około 1 litra płynu. Przy słabych mięśniach dna miednicy będzie w stanie utrzymać jedynie kilkaset mililitrów. Za zaleganie moczu uznaje się objętość ponad 80 ml moczu (ocena w badaniu usg tuż po oddaniu moczu).

Jak często korzystamy z toalety w ciągu dnia? Wielu lekarzy mówi, że nie powinno się iść do łazienki częściej niż 6-8 razy dziennie. Albo nie trzymać moczu w pęcherzu dłużej niż 3 godziny. Wstawanie w nocy więcej niż jeden raz, aby skorzystać z toalety jest jednym z objawów nietrzymania moczu, mimo, że mocz nie ucieka bezwiednie. Zalecane jest ograniczenie przyjmowania płynów po godzinie 17tej. Nie należy ograniczać przyjmowania płynów w ciągu całego dnia, jeśli przyjmuje się do 300 ml płynów.

Szersze informacje na temat nietrzymania moczu na: http://www.medicus.lublin.pl/2002/05/wiadomosci.htm

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Jak będę odczuwać działanie Ateny?

Powinnaś czuć delikatne mrowienie. Jeżeli Atena jest umieszczona odpowiednio głęboko w pochwie, poczujesz skurcz a następnie rozluźnienie mięśni. Jeśli masz ustawione zbyt wysokie parametry urządzenia, możesz czuć się nieswojo, więc zawsze zaczynaj od pozycji 5.

Nie czuję nic, gdy sama kurczę mięśnie Kegla. Czy poczuję działanie Ateny?

Atenę skonstruowano do rehabilitacji mięśni dna miednicy poprzez przywrócenie reaktywności nerwowo-mięśniowej. Może to zająć trochę czasu, ale na pewno poczujesz skurcze mięśni dna miednicy.

Mam obniżenie szyjki macicy. Czy jest to przeciwwskazanie do korzystania z Ateny?

Tylko lekarz może stwierdzić, czy możesz używać Atenę. Zazwyczaj może być używana w I i II stopniu obniżenia narządu rodnego (POP-Q I i II) co praktycznie oznacza, że w czasie największego wysuwania się przedniej lub tylnej ściany pochwy, albo szyjki macicy – przepuklina nie znajduje się niżej niż 1 cm od błony dziewiczej. W pewnych sytuacjach można podjąć próbę rehabilitacji mięśni miednicy mimo znaczniejszego obniżenia. W znaczniejszym zaawansowaniu obniżenia narządu rodnego można wykorzystać pessary (pessar kostkowy) lub zdecydować się na zabieg operacyjny.

Czy mogę skorzystać z Ateny po operacji?

Tak, można. Wiele kobiet używa Ateny, aby uniknąć operacji i mają świetne wyniki. Atena może być stosowana zarówno przed jak i po operacji. Jeśli ćwiczysz i przyjmujesz leki na nietrzymanie moczu, Atena może zwiększyć powodzenie leczenia.

Jak długo muszę czekać po zabiegu operacyjnym do korzystania z Ateny?

Należy poczekać do momentu wyleczenia, co ma miejsce po 4 około tygodniach po operacji. Zazwyczaj ma miejsce kontrola ginekologiczna, można wówczas zapytać o stosowanie masażera. Atena jest szczególnie przydatna po operacji usunięcia macicy, ponieważ zmienia warunki funkcjonowania pęcherza moczowego.

Jestem uczulona na niektóre metale. Czy zareaguję alergią na Atenę?

Wszystkie właściwości fizyczne Ateny spełniają europejskie normy CE i US FDA. Metal zastosowany w sondzie jest ze stali nierdzewnej.

Mam wkładkę domaciczną (IUD, tzw. spiralę), czy mogę nadal korzystać z Ateny?

Tak, jest to całkowicie bezpieczne. Możesz używać Ateny jeśli masz wkładkę (z miedzią lub Mirenę).

Dlaczego Atena jest to droższa niż inne urządzenia do masażu mięśni dna miednicy?

Atena jest jedynym urządzeniem które korzysta z najnowszej technologii bezprzewodowej. W efekcie mamy 2 minikomputery, które współpracują ze sobą. Inne urządzenia oparte są na przewodowej (kablowej) elektrostymulacji.

Jak długo Atena już w sprzedaży?

Pierwsze urządzenie zostało sprzedane w USA w październiku 2004 roku.

Przeciwwskazania

Czy mogę stosować Atenę, jeśli jestem w ciąży?

Nie. Nie jest to wskazane. Zalecamy ćwiczenia mięśni Kegla w czasie ciąży.  

Jak szybko po porodzie można stosować Atenę?

Jest zalecane rozpoczęcie ćwiczeń mięśni miednicy jak najszybciej po porodzie. Należy skonsultować się z lekarzem, aby ustalić, kiedy rozpocząć korzystanie z Ateny. Zazwyczaj lekarze zalecają odczekanie 6 tygodni, ale jeśli po ustaniu odchodów czujesz się dobrze i powróciłaś do współżycia, nie ma przeciwwskazań.

Wytyczne Zespołu Ekspertów

Odnośnie postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u kobiet z nietrzymaniem moczu i pęcherzem nadreaktywnym

Expert panel recommendations on therapeutic and diagnostic management of urinary incontinence and overactive bladder in women

Nr 10/2010 790

 W Y T Y C Z N E  Z ES P O Ł U  E K S P E R T Ó W

Wytyczne Zespołu Ekspertów odnośnie postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u kobiet z nietrzymaniem moczu i pęcherzem nadreaktywnym.

Ginekol Pol. 2010, 81, 789-793

Wywiad B.

Podstawowym pytaniem powinno być pytanie o obecność nietrzymania moczu i/lub parć naglących.

Twierdząca odpowiedź na to pytanie powoduje rozszerzenie wywiadu o okoliczności występowania parć i/lub nietrzymania moczu:

– nietrzymanie w trakcie kaszlu, kichania, wysiłku fizycznego,

– nietrzymanie poprzedzone parciem naglącym,

– obecność częstomoczu nocnego i/lub dziennego.

 Każda pacjentka powinna odpowiedzieć na prosty test trzech pytań:

Pytanie 1.

Czy w ciągu ostatnich trzech miesięcy zauważyła Pani wyciek moczu, nawet niewielki?

a.tak,

b.nie (jeśli zaznaczono tę odpowiedź, kwestionariusz  uznaje się za wypełniony).

 Pytanie 2.

Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy wyciek moczu nastąpił podczas (proszę zaznaczyć wszystkie punkty odnoszące się do Pani przypadku):

 a. wykonywania czynności, takich jak kaszel, kichanie czy podczas ćwiczeń     fizycznych?

b. odczuwania parcia lub potrzeby opróżnienia pęcherza, ale nie mogła Pani dostatecznie szybko skorzystać z toalety?

c. braku czynności fizycznych i braku odczuwania parcia?

Pytanie 3. 

Czy podczas ostatnich 3 miesięcy wyciek moczu występował  najczęściej (proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedź):

a.w czasie kaszlu, kichania lub podczas ćwiczeń fizycznych?

b. przy odczuwaniu parcia lub potrzeby opróżnienia pęcherza ale nie mogła Pani dostatecznie szybko skorzystać z toalety?

c. przy braku czynności fizycznych i braku odczuwania parcia?

d. równie często w czasie wykonywania czynności fizycznych,jak i podczas odczuwania parcia?

Ocena wyników:

Rodzaj nietrzymania moczu określa się na podstawie odpowiedzi na pytanie 3.

• najczęściej podczas wykonywania czynności fizycznych

– tylko wysiłkowe lub przeważające wysiłkowe nietrzymanie moczu;

• najczęściej podczas odczuwania parcia i potrzeby opróżnienia pęcherza

– tylko naglące nietrzymanie moczu lub przeważające naglące nietrzymanie moczu;

• przy braku czynności fizycznych czy też braku odczuwania parcia

– inna przyczyna lub przeważająca inna przyczyna;

• równie często podczas wykonywania czynności fizycznych, jak i podczas odczuwania parcia

– mieszane nietrzymanie moczu.

 © P o l s k i e T o w a r z y s t w o G i n e k o l o g i c z n e 791

 WYTYCZNE ZESPOŁU EKSPERTÓW

Wytyczne Zespołu Ekspertów odnośnie postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u kobiet z nietrzymaniem moczu i pęcherzem nadreaktywnym.

 Ginekol Pol. 2010, 81, 789-793

     Kolejnymi punktami wywiadu są choroby współistniejące i przebyte, operacje, porody, status hormonalny, obecność dolegliwości bólowych, krwiomoczu. Należy również określić jakość życia pacjentki i chęć poddania się leczeniu. Przydatnym elementem wywiadu jest określenie: objętości przyjmowanych płynów, liczby epizodów nietrzymania moczu, liczby mikcji na dobe, liczby mikcji nocnych (nokturia), liczby i nasilenia parć naglących, okreslenie nasilenia nietrzymania moczu w oparciu o liczbę i rodzaj zużytych wkładek/podpasek/pieluch.

Dane te można zebrać w trakcie wywiadu lub polecić pacjentce wypełnienie trzydniowej karty mikcyjnej.

C. Badanie fizykalne

Następujące punkty są obowiązkowe w trakcie  badania:

 – badanie ginekologiczno-urologiczne w pozycji litotomijnej z oceną napięcia mięśni, ogólna ocena statyki miednicy mniejszej, stanu estrogenizacji pochwy, obecności infekcji, obecności przetok,

 – próba kaszlowa w pozycji ginekologicznej i stojącej.

Nie są zalecane: 

– badanie neurologiczne,

– dokładna klasyfikacja zaburzeń statyki,

– badanie per rectum.

D. Badania dodatkowe

Badanie ogólne moczu. Test paskowy lub badanie  laboratoryjne wykonuje się celem ewentualnego wykrycia w moczu: glukozy, krwi, białka, leukocytów i azotynów.

– kobiety z objawami infekcji dróg moczowych powinny mieć dodatkowo wykonany posiew moczu wraz z antybiogramem,

– posiewu moczu nie wykonuje się rutynowo i w przypadku bezobjawowej leukocyturii i/lub obecności azotynów w moczu.

Ocena zalegającego moczu powinna być  wykonywana u kobiet z objawami sugerującymi dysfunkcję mikcyjną (osłabiony strumień moczu, używanie tłoczni brzusznej, uczucie zalegania po mikcji) oraz u kobiet z nawracającymi infekcjami dróg moczowych.

Ocenę zalegania moczu powinno się wykonywać za  pomocą badania ultrasonograficznego (preferowane) lub poprzez cewnikowanie pęcherza.

Następujące badania diagnostyczne nie są zalecane w postępowaniu podstawowym: cystoskopia, badanie ultrasonograficzne  (z wyjątkiem USG przezpochwowego ze wskazań ginekologicznych), badanie urodynamiczne, test podpaskowy, testy Q-tip, Bonneya, Marshall’a oraz test mostka wodnego.

Przeprowadzenie powyższego wywiadu oraz wykonanie rekomendowanych badań pozwala z dużym prawdopodobieństwem na ustalenie z jakiego rodzaju nietrzymaniem moczu mamy do czynienia.

3. Wskazania do przesłania pacjentkido ośrodka referencyjnego znaczne, powodujące dolegliwości wypadanie narządu płciowego, zaleganie moczu powyżej 200ml lub 50% pojemności pęcherza, nawrotowe nietrzymanie moczu,  krwiomocz,  nietrzymanie moczu związane z bólem w obrębie  miednicy, nawrotowe infekcje dróg moczowych (więcej niż  3 epizody infekcji w ciągu roku, potwiedzonych posiewem moczu), nietrzymanie moczu po radioterapii,  podejrzenie przetoki. 

4. Podstawowe postępowanie terapeutyczne

A. Uwagi ogólne

W ramach podstawowego postępowania terapeutycznego, po wykonaniu wyżej wymienionych badań możemy rozpocząć leczenie. W przypadku dobrej tolerancji leczenia pierwsza ocena powinna mieć miejsce po upływie 2-3 miesięcy i jeżeli leczenie jest skuteczne powinno być kontynuowane przez okres minimum 6 miesięcy. Jeżeli leczenie jest nieskuteczne po 2-3 miesiącach, przy przestrzeganiu przez pacjentkę zaleceń terapeutycznych, należy rozważyć skierowanie pacjentki do ośrodka o wyższym stopniu referencyjności.

W trakcie kontrolnej wizyty (po 2-3 miesiącach)  należy ocenić:

– stopień poprawy oceniany przez pacjenta,

– stopień poprawy oceniany przez lekarza,

– stopień przestrzegania zaleceń terapeutycznych (jeśli nie były przestrzegane i brak jest poprawy klinicznej, należy ponowić zalecenia).

W trakcie kontroli obowiązują wszystkie punkty wywiadu (patrz wyżej) oraz ogólna ocena poprawy w skali 5 stopniowej (pogorszenie, brak poprawy, niewielka poprawa, znaczna poprawa, wyleczenie). Nie obowiązują natomiast badanie fizykalne oraz badania diagnostyczne, jeżeli ich wykonanie nie jest sugerowane przez wywiad z pacjentką lub wytyczne co do diagnostyki i monitorowania innych schorzeń i/lub leczenia.

Pacjentki po konsultacji w ośrodku referencyjnym. 

Nawrotowe nietrzymanie moczu, naglące nietrzymani moczu, utrzymywanie się parć naglących po leczeniu operacyjnym wysiłkowego nietrzymania moczu; jeżeli zostały zdiagnozowane w ośrodku referencyjnym mogą być leczone i kontrolowane przez lekarzy ginekologów i urologów, oraz przez zainteresowanych problemem lekarzy innych specjalności.

Nr 10/2010 792

W Y T Y C Z N E  Z E S P O Ł U  E K S P E R T Ó W

Wytyczne Zespołu Ekspertów odnośnie postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u kobiet z nietrzymaniem moczu i pęcherzem nadreaktywnym.

Ginekol Pol. 2010, 81, 789-793

B.Leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu

I. Modyfikacje stylu życia i fizykoterapia

a. Rekomendowane jest zmniejszenie masy ciała.

b. Rekomendowane jest zaprzestanie ciężkiej pracy fizycznej i palenia tytoniu.

c. Rekomendowana jest zmiana diety (np. zmniejszenie spożycia napojów gazowanych, kofeiny, sztucznych środków słodzących).

d. Rekomendowana jest poprawa sprawności mięśni- ćwiczenia mięśni dna miednicy (wymagany jest nadzór).

e. Rekomendowana jest elektrostymulacja przezpochwowa mięśni dna miednicy w połączeniu z ćwiczeniami.

f. Rekomendowane jest stosowanie pessarów odpowiednio dobranych pod względem rodzaju i wielkości u pacjentek, u których istnieją przeciwwskazania do leczenia operacyjnego oraz u tych, które nie chcą się operować. Większość pacjentek można nauczyć zakładania rano i wyjmowania wieczorem pessarów. Noszenie pessara na stałe (bez wyjmowania na noc) powinno być stosowane tylko w wyjątkowych sytuacjach, przez krótki okres czasu, pod bezwzględnie przestrzeganym nadzorem specjalisty.

g. Nie są rekomendowane do stosowania w ramachpostępowania podstawowego: biofeedback oraz stymulacja magnetyczna. Mogą one być wykonywane w ośrodkach specjalizujących się w leczeniu nietrzymania moczu.

II. Leczenie farmakologiczne

a. Miejscowa estrogenoterapia może być zastosowana jeżeli wystąpienie dolegliwości ma czasowy związek z menopauzą i stwierdzane są zmiany zapalno/zanikowe sromu i pochwy Estrogenoterapia miejscowa nie ma udowodnionego działania w leczeniu WNM. Rekomendowane jest zastosowanie miejscowej estrogenoterapii przed leczeniem zabiegowym WNM u pacjentek z klinicznie stwierdzoną atrofią urogenitalną.

b. Duloksetyna nie powoduje wyleczenia WNM u kobiet. Wykazano większą skuteczność duloksetyny w relacji do placebo i ćwiczeń mięśni dna miednicy w zmniejszeniu nasilenia WNM i poprawie jakości życia kobiet, choć różnica jest niewielka.

c. Leki alfaadrenomimetyczne (efedryna, pseudoefedrna, midodryna, fenylopropanolamina) nie są rekomendowane w leczeniu farmakologicznym WNM.

Możliwe jest również niezastosowanie żadnego leczenia, jeżeli pacjentka uważa, że objawy nie są na tyle nasilone, by zastosować zaproponowaną terapię. Nieleczenie jest zwykle jedną z opcji, którą pacjentka może rozważyć.

 III. Leczenie zabiegowe WNM
W przypadku nieskutecznego postępowania podstawowego należy rozważyć skierowanie pacjentki na leczenie zabiegowe WNM. W ramach przygotowania do leczenia zabiegowego rekomendowane jest wykonanie, poza badaniami wymienionymi w postępowaniu podstawowym, badań obrazowych układu moczowo-płciowego, badania urodynamicznego, testu podpaskowego. Zalecanym leczeniem chirurgicznym WNM o udowodnionej skuteczności, są operacje pętlowe (ang. MUS - mid-urethral slings) oraz operacja sposobem Burch’a. Nie zaleca się wykonywania, nieskutecznych w leczeniu WNM, operacji plastyki przedniej ściany pochwy i szyi pęcherza moczowego.

C. Leczenie pęcherza nadreaktywnego

I. Modyfikacje stylu życia i fizykoterapia

a. Rekomendowana jest zmiana diety (np. zmniejszenie spożycia napojów gazowanych, kofeiny, sztucznych środków słodzących).

b. Nie jest rekomendowane ograniczanie ilości przyjmowanych płynów, jeśli dobowa ilość płynów nie przekracza 3000ml.

c.Trening pęcherza należy zalecać tylko tym pacjentkom, które są skłonne ściśle go przestrzegać przez minimum 6 tygodni.

d. Elektrostymulacja mięśni dna miednicy,techniki biofeedback nie są rekomendowane w postępowaniu podstawowym w przypadku pęcherza nadreaktywnego.

II. Farmakoterapia

a. Farmakoterapia lekami antycholinergicznymi jest podstawowym sposobem leczenia pęcherza nadreaktywnego i naglącego nietrzymania moczu.

b. Rekomendowane jest stosowanie dawkowania zgodnego z rejestracją leku. (darifenacyna 1x7.5-15mg, fesoterodyna 1x4-8mg, oksybutynina 3x5mg, solifenacyna 1x 5-10mg, tolterodyna 2x2mg, trospium 2x20mg).

c. Zmniejszenie rekomendowanej dawki powoduje istotne obniżenie skuteczności terapii i nie jest zalecane.

d. W przypadku nietolerancji rekomendowanej dawki, zalecana jest zmiana preparatu.

e. Rekomendowane jest stosowanie leków nowej generacji, zwłaszcza u osób w starszym wieku i z chorobami towarzyszącymi, z uwagi na ich korzystny profil bezpieczeństwa (darifenacyna, fesoterodyna, solifenacyna).

f. Miejscowa estrogenoterapia może być skuteczna w łagodzeniu objawów OAB, gdy współistnieją one ze zmianami zanikowymi w obrębie układu moczowo-płciowego u kobiet w okresie około i pomenopauzalnym. Nie należy jednak stosować estrogenów (w monoterapii) w leczeniu NNM i OAB, ponieważ brak jest dowodów wskazujących na ich bezpośredni wpływ na dolne drogi moczowe.

Estrogeny należy zawsze kojarzyć z lekami antycholinergicznymi.

W Y T Y C Z N E  Z E S P OŁU  E K S P E R T Ó W

Wytyczne Zespołu Ekspertów odnośnie postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u kobiet z nietrzymaniem moczu i pęcherzem nadreaktywnym.

 Ginekol Pol. 2010, 81, 789-793

g.Skuteczność farmakoterapii należy oceniać po 2-3 miesiącach, jeżeli wcześniej nie pojawiły się nasilone, istotne dla pacjentki objawy niepożądane.

Farmakoterapia powinna trwać minimum 6 miesięcy. Jeżeli po 6 miesiącach , po odstawieniu leku występuje nawrót dolegliwości, należy na  nowo włączyć farmakoterapię.

III. Leczenie zabiegowe

W przypadku nieskutecznego postępowania podstawowego należy rozważyć skierowanie pacjentki na leczenie zabiegowe OAB. W leczeniu zabiegowym pęcherza nadreaktywnego rekomendowane jest stosowanie toksyny botulinowej dopęcherzowo oraz neuromodulacji korzeni krzyżowych. Leczenie to powinno być prowadzone w ośrodkach referencyjnych.

D. Leczenie mieszanego nietrzymania moczu

Postępowaniem z wyboru w przypadku MNM jest leczenie w pierwszej kolejności objawów dominujących.

W przypadku decyzji o postępowaniu chirurgicznym w MNM, przed zabiegiem rekomendowane jest leczenie farmakologiczne komponenty pęcherza nadreaktywnego.

 Każdej pacjentce z MNM powinno rekomendować się:

 a. modyfikacje stylu życia i fizykoterapię w połączeniu z lekami antycholinergicznymi,

b. w przypadku decyzji o leczeniu operacyjnym MNM należy wdrożyć przed zabiegiem leki antycholinergiczne i kontynuować je minimum 6miesięcy po zabiegu.

5.Postępowanie z pacjentkami po diagnostyce/leczeniu specjalistycznym

A. Pacjentki po leczeniu operacyjnym wysiłkowego nietrzymania moczu, u których nadal występują objawy WNM, MNM lub OAB: powinny mieć wykonaną diagnostykę na poziomie podstawowym, ze zwróceniem szczególnej uwagi na możliwość infekcji dróg moczowych, erozji taśmy i zalegania moczu,w przypadku wystąpienia erozji lub zalegania moczu pacjentkę należy skierować do ośrodka referencyjnego, w przypadku istnienia objawów OAB (przy braku infekcji, erozji   i zalegania moczu) powinny otrzymać farmakoterapię lekami antycholinergicznymi,
w przypadku nieskutecznego leczenia operacyjnego (ocena po 3 miesiącach od zabiegu) lub nawrotu WNM powinny być skierowane do ośrodka referencyjnego.
B. Pacjentki po leczeniu zabiegowym pęcherza nadreaktywnego, u których pojawiły się objawy WNM powinny być diagnozowane i leczone zgodnie z postępowaniem podstawowym.

Deklaracja konfliktu interesów
 

Włodzimierz Baranowski
– konsultant i wykładowca AMS, Astellas Pharma, Bayer Schering,
Covidien, Johnson&Johnson, Novo Nordisk, Pfizer.
Ewa Nowak-Markwitz
– konsultant i wykładowca Amgen, Bayer Schering, GSK, MSD, Novo
Nordisk.
Piotr Radziszewski
– konsultant i wykładowca Astellas Pharma, Adamed, Allergan,
AMS, Berline Chemie, GSK, MSD, ONO, PierreFabre, Solvay, Pfizer,
G-Pharma.
Tomasz Rechberger
– konsultant i wykładowca Astellas Pharma, Adamed, Alergan,
Covidien, Johnson&Johnson, ONO, Novo Nordisk, Pfizer.
Jacek Suzin
– konsultant i wykładowca Elan, Farmolan, ICON.
Andrzej Witek
– nie zgłasza.
 

Piśmiennictwo
1. Urinary incontinence the management of urinary incontinence in women. RCOG Press at the

Znaczenie elektrostymulacji dopochwowej mięśni dna miednicy jako zachowawczej metody leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet

Ginekologia Praktyczna 2010; 1: 34-38

autorzy: Anna Cendrowska, Agnieszka Nalewczyńska, Justyna Kowalska,