Co to jest menopauza?

Menopauza to ostatnia prawidłowa miesiączka w życiu. Menopauza daje tak nasilone objawy, że zakłócają one normalną egzystencję. Jest to bardzo trudny okres życia dla kobiety. Wiele z nich przeżywa wtedy rozluźnienie kontaktów z dziećmi, które zakładają własne rodziny. Kobieta dojrzała przestaje też pasować do wzorca atrakcyjności seksualnej kojarzonego z młodością, bywa też, że bilans życia nie wypada pomyślnie. wszystko to może być przyczyną pogorszenia nastroju, stanów depresyjnych i, nakładając się na symptomy niedoborów hormonalnych, dawać zespół objawów określanych mianem psychozy klimakterycznej.

Co dzieje się w układzie hormonalnym?

Z punktu widzenia endokrynologicznego menopauza jest stanem niedoboru hormonów kobiecych - estrogenów. Menopauza może być:
-naturalna - jako wynik samoistnego wygaśnięcia czynności jajników
-sztuczna - najczęściej wskutek operacyjnego ich usunięcia

Kiedy spodziewać się menopauzy?

Przeciętny wiek wystąpienia menopauzy u Polek to 50., 51. rok życia. U nielicznych kobiet (około 1%) zaburzenia czynności jajników występują jeszcze przed ukończeniem 40. roku życia. Powinny one zgłosić się do lekarza, aby podjąć odpowiednie leczenie, ponieważ są szczególnie narażone na choroby będące skutkiem niedoboru hormonów. Brak miesiączki -szczególnie u kobiet przed 50. rokiem życia - nie zawsze jest równoznaczny z menopauzą. Najbardziej prawdopodobną przyczyną zatrzymania miesiączek, nie tylko u bardzo młodych kobiet, jest ciąża. Po wykluczeniu tego stanu, będącego przecież fizjologią, ginekolog przeprowadza zwykle jeszcze badania pomagające mu odróżnić zaburzenia czynności jajników od nieprawidłowości związanych z funkcją innych gruczołów dokrewnych. Proces naturalnego wygasania czynności jajników rozpoczyna się kilka lat przed menopauzą. Okres premenopauzy określany był kiedyś jako dwa lata poprzedzające ostatnią miesiączkę, obecnie uważa się, że  zmiany hormonalne świadczące o rozpoczynającej się niewydolności jajników zaobserwować można już 6-8 lat przed menopauzą.

Jakie są objawy menopauzy?

Niedobór estrogenów może być przyczyną wielu objawów, które dzielimy na wczesne (występują jako natychmiastowa reakcja na obniżenie ich stężenia we krwi) i późne (po dłuższym czasie niedoboru).
Do objawów wczesnych zaliczamy:
-tzw. objawy wypadowe: uderzenia gorąca, nocne poty, bezsenność. Objawy te, często o niewielkim nasileniu, występują u około 40% kobiet w piątej dekadzie życia, nawet u tych, które jeszcze dość regularnie miesiączkują. Tuz przed menopauzą, gdy pojawiają się zakłócenia cyklu miesiączkowego , krwawienia występują rzadko i nieregularnie - objawy te nasilają się. Lekarze uznają je za ciężkie, gdy w ciągu doby występuje pięć lub więcej uderzeń gorąca. Wkrótce po menopauzie doświadcza ich 85% kobiet, 30% z nich ocenia je jako bardzo dokuczliwe. Nasilenie tych objawów wypadowych zależy od takich czynników jak rodzaj menopauzy, wieku kobiety, jej wagi, aktywności fizycznej, nałogu nikotynowego. Wiele kobiet z nasilonymi objawami wypadowymi skarży się na dodatkowe dolegliwości takie jak zaburzenia snu, nerwowość, zmiany nastroju, trudności w koncentracji, gorszą pamięć, skłonność do płaczu, obniżenie libido, bóle głowy, ogólnie gorsze samopoczucie i mniejszą chęć do życia. Interesujący jest fakt, że objawy wypadowe nie występują u kobiet, które wcześniej nie miały wysokiego, właściwego dla okresu dojrzałości płciowej, stężenia we krwi estrogenów. Objawów takich nie mają dziewczynki przed pokwitaniem ani kobiety, u których nie wykształciły się jajniki. Jeżeli jednak te kobiety będą otrzymywać estrogeny, to po odstawieniu hormonów wystąpią u nich typowe objawy.
-zmiany emocjonalne. 
-zaburzenia miesiączkowania
-zmiany zanikowe układu moczowo-płciowego, na które składają się m. in. suchość pochwy, zapalenia pochwy, zaburzenia w oddawaniu moczu, bóle podczas współżycia, obniżenie popędu płciowego
-zaburzenia statyki narządu rodnego
Późne objawy niedoboru estrogenów występują kilka lub kilkanaście lat po ostatniej miesiączce. Do objawów tych zaliczamy choroby układu sercowo-naczyniowego oraz osteoporozę.

Jakie są objawy menopauzy w obrębie układu nerwowego?

Mimo, że większość kobiet przechodzi okres okołomenopauzy w sposób łagodny, niektóre mogą doświadczać rozmaitych dolegliwości związanych z zaburzeniami nastroju. Występują takie symptomy jak rozdrażnienie, płaczliwość, lęk, przygnębienie lub zmienność nastroju, brak chęci do życia i energii, słaba koncentracja, bezsenność. leczenie tych zaburzeń zależy od stopnia ich nasilenia oraz oraz od tego, czy na pierwszy plan wysuwają się problemy związane z nastrojem czy tez raczej objawy wypadowe. zawsze warto porozmawiać  o tych dolegliwościach z lekarzem, który doradzi najwłaściwszą metodę leczenia. W zaburzeniach depresyjnych o łagodnym przebiegu zwykle wystarczające jest uregulowanie trybu życia (umiarkowany trening fizyczny, zapobieganie stresom, unikanie sytuacji konfliktowych) i stosowanie odpowiedniej diety (ograniczenie spożywania soli, czekolady, kawy, alkoholu; posiłki bogate w węglowodany, witaminy i sole mineralne). W przypadku średnich i ciężkich dolegliwości związanych z depresją konieczna bywa pomoc psychiatry. Niestety, czasami z menopauzą wiąże się występowanie choroby Alzheimera. Jest ona spowodowana stopniowym obumieraniem komórek nerwowych mózgu, prowadzącym do powolnej, lecz postępującej utraty zdolności poznawczych. Istota tej choroby nie została jeszcze dokładnie zbadana, ale wiadomo, że wiąże się ona m. in z nadmiernym gromadzeniem w tkance mózgowej substancji zwanej beta-amyloidem. Okazuje się, że chorobą Alzheimera częściej dotknięte są kobiety, być może dlatego, że żyją dłużej niż mężczyźni. Może się to również wiązać z nagłym spadkiem stężenia hormonów płciowych (czyli estrogenów) po menopauzie. Uważa się, że ryzyko zachorowania zwiększają starszy wiek, choroba Alzheimera u członków rodziny, płeć żeńska, depresja, uraz głowy, choroby tarczycy, niski poziom wykształcenia. Natomiast za czynniki o działaniu ochronnym uważa się hormonalną estrogenową terapię zastępczą, stosowanie leków przeciwzapalnych i antyoksydantów, palenie tytoniu. Zastosowanie estrogenów po menopauzie obniża ryzyko wystąpienia choroby, opóźnia jej wystąpienie, łagodzi przebieg. Dotychczas nie opracowano metody skutecznego leczenia tej choroby. Stosuje się różne leki, zależnie od stanu pacjenta, przeważnie jest to jednak tylko łagodzenie objawów.

Jakie są objawy menopauzy w obrębie układu krążenia?

  Serce  
Obniżenie poziomu estrogenów, związane z menopauzą, powoduje niekorzystne zmiany w stężeniu i składzie lipidów we krwi. U kobiet po menopauzie wzrasta stężenie wszystkich frakcji lipidów osocza, szczególnie tzw. cholesterolu LDL, a jednocześnie poziom cholesterolu HDL - który ma działanie ochronne - obniża się. Ta sytuacja sprzyja rozwojowi miażdżycy naczyń krwionośnych. Dlatego też po menopauzie ryzyko choroby niedokrwiennej serca u kobiet znacznie wzrasta. Około 46% zgonów kobiet w tym wieku jest wynikiem chorób układu sercowo-naczyniowego, z tego połowę stanowi zawał serca. U kobiet po menopauzie najczęstszym objawem choroby wieńcowej są tzw. bóle wieńcowe. Typowe bóle charakteryzuje uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej. Najczęściej występują one po wysiłku, są zlokalizowane za mostkiem oraz zwykle ustępują po około 10 minutach, samoistnie lub po zażyciu leku z grupy nitratów. Jeżeli dojdzie do zawału serca, dolegliwości są silniejsze, nie ustępują przez dłuższy czas, ponadto mogą się pojawić dodatkowe objawy: bóle promieniujące do barku czy żuchwy, czasem nudności i wymioty oraz uczucie zagrożenia i niepokój. Pomenopauzalna hormonalna terapia zastępcza (uzupełnianie niedoboru estrogenów) zmienia stężenia lipidów we krwi, przywracając ich korzystne proporcje.
  Nadciśnienie tętnicze  
Niezależnie od wieku należy się starać, aby ciśnienie tętnicze krwi nie przekraczało granicy 140/90 mm Hg. Wartość pomiędzy 140/90 a 160/90 stanowi tzw. nadciśnienie graniczne, u ponad połowy osób z wiekiem dochodzi w tych przypadkach do rozwoju nadciśnienia przewlekłego. Do nadciśnienia tętniczego predysponuje otyłość, nieprawidłowe odżywianie się, nadmierne spożycie soli kuchennej. Często współwystępuje ono z cukrzycą i zaburzeniami lipidowymi. Wiąże się ono z wcześniejszym rozwojem miażdżycy tętnic, powodującej u większości dotkniętych nią osób schorzenia wielu narządów. Poza leczeniem chorób, które mogą stanowić przyczynę nieprawidłowego ciśnienia krwi i przyjmowaniem leków obniżających ciśnienie krwi zaleconych przez lekarza, należy zadbać o unormowanie masy ciała, prawidłową dietę (ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych i soli kuchennej), uregulowanie trybu życia (rzucenie palenia, ograniczenie picia alkoholu i kawy), wykonywanie ćwiczeń fizycznych.

  Miażdżyca  
Jest to choroba polegająca na odkładaniu się w ścianach tętnic złogów zbudowanych z lipidów (tłuszczów). powodują one miejscowe uszkodzenia ściany tętnicy, gromadzenie tam wapnia i płytek krwi. 
 

Powstają wówczas tzw. blaszki miażdżycowe, które zwężają światło naczynia krwionośnego, upośledzając przepływ krwi i tym samym powodując niedokrwienie zaopatrywanego przez nie w krew narządu. Na wystąpienie miażdżycy szczególnie narażone są kobiety, u których tkanka tłuszczowa jest rozmieszczona w górnej połowie ciała (tzw. otyłość androidalna). Typ otyłości określa się na podstawie pomiaru obwodu talii i bioder. Okazuje się, że przed chorobami związanymi z występowaniem miażdżycy w pewnym stopniu chroni stosowanie hormonalnej terapii zastępczej. Estrogeny mają bezpośredni wpływ na układ sercowo-naczyniowy, powodują również korzystne zmiany pod względem lipidów (hamują przenikanie cholesterolu do ścian naczyń wieńcowych, zwiększają stężenie cholesterolu HDL, zmniejszają stężenie LDL). Jeżeli chce się osiągnąć najlepsze rezultaty, należy rozpocząć hormonalną terapię zastępczą bezpośrednio po menopauzie, przed ewentualnym wystąpieniem choroby wieńcowej. Uważa się, że leczenie to nie tylko poprawia jakość życia, ale i je wydłuża.

  Żylaki, hemoroidy  
Są przykrą dolegliwością, związaną często z wrodzonym osłabieniem ścian naczyń żylnych, ale również z nieprawidłowymi nawykami i stylem życia. Żylaki kończyn dolnych to zmiany polegające na nadmiernym, nieprawidłowym poszerzeniu żył kończyn dolnych, spowodowanym niewydolnością zastawek żylnych i wstecznym przepływem krwi w tych naczyniach. Żylaki, szczególnie rozległe, oprócz oszpecania nóg i powodowania uciążliwych dolegliwości, mogą również przyczyniać się do występowania poważnych powikłań, jak zapalenie żył powierzchownych lub głębokich. Ta ostatnia choroba może stanowić nawet zagrożenie życia. Aby chronić nogi należy unikać długiego stania i siedzenia z nieruchomo zwisającymi nogami, unikać nadmiernego rozgrzewania nóg, walczyć z otyłością. Dosyć często spotykaną dolegliwością są żylaki odbytu nazywane hemoroidami. Są to poszerzone sploty żylne umiejscowione w okolicy odbytu, czasem widoczne na zewnątrz w postaci sinawych guzków. Żylaki odbytu powodują okresowe dolegliwości, z których główną stanowi krwawienie świeżą, jasną krwią z odbytu. Nasilenie tego krwawienia może być różne: od niewielkiego plamienia (ślad krwi na stolcu lub papierze toaletowym) do bardzo obfitych krwotoków. Metod leczenia jest wiele, należy dążyć do uzyskania regularnych, prawidłowych wypróżnień. Podstawą leczenia jest dieta, z wyłączeniem pokarmów powodujących zaparcia, alkoholu oraz czynny tryb życia.

 Jakie są objawy menopauzy w obrębie  układu moczowo-płciowego?

W okresie menopauzy w obrębie wszystkich narządów wrażliwych na działanie estrogenów dochodzi do zmian zanikowych. Dotyczy to głównie macicy, pochwy, jajowodów, a także cewki moczowej, pęcherza moczowego i piersi.
  Zmiany w narządach płciowych
Błona śluzowa pochwy i jej przedsionka staje się cienka, blada i mało elastyczna. Dochodzi do zwężenia przedsionka pochwy. Zmniejsza się także wydzielanie śluzu szyjkowego, co powoduje uczucie suchości w pochwie. Jednocześnie ulega zahamowaniu proces dojrzewania nabłonka błony śluzowej, który jest niezbędny do prawidłowego rozwoju pałeczek kwasu mlekowego, odpowiedzialnych za normalny, kwaśny odczyn pochwy. Wszystko to sprzyja rozwojowi tzw. zanikowego lub starczego zapalenia pochwy. Podobne zmiany zanikowe w obrębie pęcherza i cewki moczowej stają się przyczyną częstych infekcji dróg moczowych. W miarę upływu lat zmiany zanikowe nasilają się. Jeżeli nie zastosuje się prawidłowej terapii, nie można liczyć na samoistne ustąpienie dolegliwości.
  Nietrzymanie moczu  
Jest to najbardziej uciążliwa i najpoważniejsza dolegliwość wynikająca ze zmian zanikowych narządów moczowo-płciowych. Terminem tym określa się niekontrolowane oddawanie moczu w takim nasileniu, że stanowi ono problem, zmuszający do noszenia podpasek i wkładek higienicznych. Występuje ono u co najmniej 25% kobiet po menopauzie. Dolegliwość ta może występować z powodu uszkodzenia mięśni i wiązadeł miednicy podczas porodu, może być konsekwencją zwiększonej pobudliwości mięśni pęcherza moczowego. Wkroczenie z hormonalną terapią zastępczą w okresie pomenopauzalnym prowadzi do natychmiastowych korzystnych zmian. Choć najlepsza jest ogólnoustrojowa kuracja estrogenowa, równie skuteczne w odniesieniu do nabłonka pochwy, pęcherza moczowego i wydolności mięśni przepony moczowo-płciowej jest podawanie dopochwowych preparatów estriolu. Podanie ogólnie działających estrogenów prowadzi do stopniowego ustępowania zmian atroficznych i eliminuje związane z nimi dolegliwości, w tym również nietrzymanie moczu.
  Seks po czterdziestce  
W tym okresie może zmniejszyć się zainteresowanie kobiety życiem płciowym, co bywa spowodowane zarówno uciążliwymi zmianami zanikowymi w obrębie narządów płciowych, na przykład suchością i zwężeniem pochwy, jak i problemami natury psychicznej: stanami depresyjnymi, poczuciem obniżenia atrakcyjności seksualnej, utratą zainteresowania ze strony partnera. Kobiety w okresie menopauzy mające problemy z suchością pochwy i przedsionka pochwy powinny stosować miejscowe preparaty nawilżające w postaci żelu lub kremu lub hormonalną terapię zastępczą.

Jaka jest skala zagrożenia chorobami nowotwo- rowymi u kobiet?

Choroby te są drugą co do częstości przyczyną zgonów w Polsce; dotyczy to nie tylko kobiet w okresie pomenopauzalnym. Najczęstszymi nowotworami u kobiet są rak piersi, żołądka, płuca, szyjki i trzonu macicy, jajnika i jelita grubego. 
  Rak trzonu macicy  
Jest typowym przykładem nowotworu zależnego od wieku i stanu hormonalnego kobiety. Chorują głównie osoby starsze, wyjątkowo rzadko zdarza się u kobiet, które regularnie miesiączkują. Do zachorowania usposabia obecność innych schorzeń, jak cukrzyca, nadciśnienie, a także otyłość. Rak ten częściej występuje u kobiet, które nie rodziły oraz miały w późniejszym wieku ostatnią miesiączkę. Choroba początkowo nie daje żadnych dolegliwości, pierwszym niepokojącym sygnałem może być pojawienie się nieprawidłowego krwawienia z macicy. W takiej sytuacji należy jak najszybciej udać się do lekarza, ponieważ na tym etapie nowotwór jest uleczalny. Regularne wizyty u lekarza połączone z badaniem USG, leczenie zaburzeń hormonalnych znacznie zmniejszają ryzyko wystąpienia raka trzonu macicy.

  Rak jajnika  
To bardzo niebezpieczny i skrycie rozwijający się nowotwór. Częściej występuje u kobiet starszych, które nie rodziły, o wysokim statusie materialnym, rasy białej. Predysponują również uwarunkowania genetyczne. Rak jajnika nie daje początkowo żadnych dolegliwości. Powiększenie sie obwodu brzucha, bóle brzucha, zaparcia, trudności z oddawaniem moczu - świadczą już o dużym zaawansowaniu choroby. Wczesne wykrycie i wyleczenie jest możliwe pod warunkiem regularnego poddawaniu się badaniu ginekologicznemu, także badaniu USG. Stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej nieznacznie chroni przed rakiem jajnika.

  Rak szyjki macicy
Jest to nowotwór długo rozwijający się i stosunkowo łatwy do wykrycia za pomocą badania cytologicznego komórek pobranych z szyjki macicy. Jest to badanie niebolesne i niekłopotliwe do wykonania. Należy je przeprowadzać regularnie, raz w roku. Wczesna postać raka szyjki nie daje najczęściej żadnych dolegliwości. Późne objawy, towarzyszące zaawansowanemu stadium tego nowotworu to bóle brzucha, nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych, często po stosunku płciowym, krwiste lub ropne, cuchnące upławy, trudności z oddawaniem moczu.

  Rak jelita grubego
Jest to jeden z nowotworów częściej występujących u kobiet w okresie pomenopauzalnym. Ryzyko zachorowania zwiększa się u osób, u których nowotwory występują rodzinnie. Choroba ta rozwija się skrycie, podejrzewamy jej obecność dopiero w zaawansowanym stadium, gdy ujawniają się dolegliwości związane z niedożywieniem i niedokrwistością. Pierwsze objawy to pojawienie się na przemian zaparć i biegunek, bólów brzucha, stolców podbarwionych krwią.

  Rak piersi  
Jest najczęstszym nowotworem okresu pomenopauzalnego w krajach rozwiniętych. U kobiet, które nie ukończyły 30. roku życia, rozpoznaje się go sporadycznie. Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia raka sutka należą: rodzinne występowanie tego nowotworu, wysoki status socjalno-ekonomiczny kobiety, nieprawidłowa dieta obfitująca w cukier, tłuszcze. alkohol, niepłodność, pierwsza ciąża po 35. roku życia, późna menopauza. Rak sutka jest nowotworem, którego wyleczalność zależy od wczesnego wykrycia. Dlatego jest tak ważne regularne wykonywanie samobadania piersi, również po menopauzie. Obecnie w Polsce notuje się 10 tysięcy zachorowań rocznie. Rak sutka będzie się pojawiał i u kobiet, które nigdy nie przyjęły żadnego leku hormonalnego, jak i u stosujących hormonalną terapię zastępczą. Jedynym ratunkiem jest wczesne jego rozpoznanie, najlepiej w stadium przedklinicznym (zanim będzie wyczuwalny jako guzek - umożliwia to mammografia uzupełniona w razie potrzeby badaniem USG).
patrz: mammografia