układ krążenia / układ oddechowy / układ trawienny / uzębienie / uzdrowiska
 

Badanie proktologiczne / Badanie radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego / Badanie radiologiczne jelita grubego / Biopsja ssąca jelita cienkiego / Biopsja wątroby / Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna /  Kolonoskopia / Laparoskopia / Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego / pH - metria przełyku / Rektoskopia / Rezonans magnetyczny układu trawienia / Scyntygrafia wątroby / Ultrasonografia układu trawienia / Ultrasonografia transkawitalna / Zgłębnikowanie żołądka / Testy na helicobacter pylori / Tomografia komputerowa układu trawienia

Badanie praktologiczne
Jest to badanie odbytu palcem, poprzedzone oglądaniem i badaniem okolicy odbytu przez dotyk. Jest jednym z elementów badania przedmiotowego. Umożliwia ocenę odbytu, kanału odbytu i odbytnicy (zakres badania zależy od długości palca badającego). Można również zbadać narządy sąsiadujące z odbytnicą. Powierzchnia tylna odbytnicy graniczy z kością krzyżową i guziczną, boczna z zachyłkami otrzewnej i pętlami jelita krętego lub esicą. Powierzchnia przednia odbytnicy u mężczyzn przylega do dna pęcherza moczowego, nasieniowodów, pęcherzyków nasiennych i do tylnej powierzchni gruczołu krokowego; u kobiet ta część odbytnicy sąsiaduje z tylną powierzchnią macicy i górnym odcinkiem pochwy. 

Badanie radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego
W celu uwidocznienia górnego odcinka przewodu pokarmowego tj. przełyku, żołądka i dwunastnicy podaje się doustnie środek cieniujący zwany barytem (siarczan baru), który pochłania promieniowanie rentgenowskie. Preparat ten wnika pomiędzy fałdy śluzówki przewodu pokarmowego. Obracając chorego w pozycji stojącej lub leżącej (zależnie od fazy badania radiologicznego) uzyskuje się dobre pokrycie całej błony śluzowej żołądka i dobór najlepszych projekcji. Następnie, po przepuszczeniu wiązki promieniowania rentgenowskiego przez ciało badanego, wykonuje się dokumentację zdjęciową. Uzyskany obraz jest "odlewem" kształtu zakontrastowanego przewodu pokarmowego. Badanie przełyku, żołądka i dwunastnicy przeprowadza się jednocześnie. Bardzo często, oprócz wykonywania dokumentacji badania w postaci serii zdjęć rentgenowskich, przeprowadza się także radioskopię. Dzięki stosowanej aparaturze możliwa jest zamiana obrazu radiologicznego na sygnał wizyjny (stąd nazwa radioskopia), który jest rejestrowany na ekranie monitora. Daje to możliwość oceny zmian obrazu radiologicznego badanych struktur przewodu pokarmowego w czasie. Badanie służy uwidocznieniu na serii zdjęć radiologicznych zmian zarysów (ubytki i naddatki cieniowe) oraz sztywność ścian. 

Badanie radiologiczne jelita grubego
Do jelita grubego zostaje wprowadzony środek cieniujący (kontrast), który w większym stopniu niż tkanki otaczające pochłania promieniowanie rentgenowskie. Następnie, po przepuszczeniu wiązki promieniowania rentgenowskiego przez ciało badanego, na zdjęciu rentgenowskim uzyskujemy obraz "odlewu" jelita. Użycie kontrastu jest niezbędne, ponieważ ściana jelita w niewielkim stopniu pochłania wspomniane promieniowanie. Badanie jednokontrastowe polega na wypełnieniu jelita grubego zawiesiną barytową i potem jego opróżnienieniu w celu uwidocznienia zarysów narządu i fałdów jego śluzówki. Badanie dwukontrastowe polega na rozciągnięciu fałdów błony śluzowej jelita przez wprowadzenie powietrza i pokrycie jego powierzchni cienką warstwą barytu. Badanie metodą doustną można przeprowadzić w wyjątkowych przypadkach, podając kontrast doustnie. W tych przypadkach podaje się Metoklopramid, aby przyspieszyć perystaltykę jelita cienkiego. Po przejściu zawiesiny do części zstępującej jelita grubego przez cewnik doodbytniczy wprowadza się powietrze. Badanie wykonuje się w celu wykrycia zmian zarysów jelita grubego, co może być podstawą do ustalenia dalszego postępowania diagnostycznego.

Biopsja ssąca jelita cienkiego
Badanie polega na wprowadzeniu przez usta pacjenta specjalnie skonstruowanej kapsułki - zwanej od nazwiska konstruktora kapsułką Crosby'ego - i pobraniu przy jej użyciu wycinka tkanki ze ściany jelita cienkiego. Kapsułka jest połączona długim (ponad 1,5 m długości) i cienkim (około 3 mm szerokości) zgłębnikiem, którego jeden koniec pozostaje na zewnątrz ciała pacjenta, podczas gdy drugi (z kapsułką) spoczywa w przewodzie pokarmowym. Gdy kapsułka znajdzie się w jelicie cienkim, wówczas za pomocą strzykawki podłączonej do wolnego końca zgłębnika wytwarza się w niej podciśnienie. W ten sposób przez otwór w kapsułce do jej wnętrza przedostaje się śluzówka jelita i zostaje uruchomiony mechanizm tnący. Tak uzyskany materiał biopsyjny zostanie później poddany badaniu morfologicznemu. 

Biopsja wątroby
Badanie polega na pobraniu wycinka wątroby poprzez nakłucie powłok ciała pacjenta specjalną igłą w określonym miejscu. Rozróżnia się biopsję niecelowaną, tzw. ślepą, w której wycinek uzyskuje się najczęściej przez wkłucie w prawej, środkowej linii pachowej na wysokości 9 lub 10 międzyżebrza oraz biopsję celowaną - wykonywaną w czasie badania laparoskopowego, badania ultrasonograficznego lub badania tomokomputerowego. Przy wykorzystaniu tych metod uwidacznia się zmianę w wątrobie i dopiero wówczas - dochodząc z dogodnego miejsca igłą biopsyjną - pobiera się materiał tkankowy. Badanie służy pobraniu tkanki wątrobowej, aby potem ocenić jej budowę mikroskopową w tzw. badaniu histopatologicznym w celu różnicowania różnych stanów chorobowych oraz ustalenia rokowania. Inne badania zwykle nie wystarczają do ustalenia właściwego rozpoznania i rokowania. Dlatego badanie histopatologiczne ma decydujące znaczenie w rozpoznaniu takich chorób jak: ostre, podostre lub przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby, stłuszczenie wątroby, hemosyderoza, czynnościowa hiperbilirubinemia i inne choroby wątroby.

Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna
ECPW jest połączeniem metody endoskopowej i radiologicznej. W pierwszym etapie badania wprowadza się fiberoskop (duodenoskop) do dwunastnicy. Następnie, po znalezieniu ujścia dróg żółciowych i trzustkowych, podaje się cienkim cewnikiem środek cieniujący (kontrast) - wielokrotnie silniej pochłaniający promienie rentgenowskie niż tkanki otaczające. Pod monitorem rentgenowskim obserwuje się powstający obraz "odlewu" wymienionych struktur anatomicznych i wykonuje się radiologiczną dokumentację zdjęciową. Badanie ma na celu przedstawienie obrazu radiologicznego zewnątrz- i wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych oraz przewodu trzustkowego. Można w ten sposób zróżnicować, czy żółtaczka jest pochodzenia wewnątrz- czy zewnątrzwątrobowego, gdzie umiejscowiona jest przeszkoda w odpływie żółci i jaka jest tego przyczyna. Badanie to pozwala również ustalić rodzaj dalszego postępowania terapeutycznego. Metoda ta odgrywa największe znaczenie w terapii zwężeń dróg żółciowych i trzustkowych oraz leczeniu kamicy przewodu żółciowego wspólnego. 

Kolonoskopia
Badanie polega na wprowadzeniu przez odbyt specjalnego wziernika i obejrzeniu całego jelita grubego. Do tego celu służy giętki instrument zwany kolonoskopem, który jest zbudowany podobnie jak fiberoskop do diagnostyki górnego odcinka przewodu pokarmowego. Jego długość sięga od 130 do 200 cm.
Podstawowym elementem budowy kolonoskopu jest włókno szklane. Kilkadziesiąt tysięcy włókien szklanych o średnicy 15-20 mm tworzy światłowód. Jedna wiązka włókien szklanych przewodzi światło z zasilacza przez całą długość instrumentu do wnętrza jelita grubego. Natomiast drugą wiązką - odpowiednio uporządkowaną, zwaną obrazowodem - obraz z wnętrza jelita jest doprowadzany poprzez okular do oka badającego lekarza.
Badanie ma na celu ocenę morfologiczną powierzchni błony śluzowej jelita grubego. Przy użyciu dodatkowych instrumentów istnieje możliwość pobrania wycinków śluzówki do badania histopatologicznego i wykonania zabiegów endoskopowych (polipektomii, tamowania krwotoków i innych). Wykonanie tych zabiegów często umożliwia pacjentowi uniknięcie operacji chirurgicznej i w rezultacie skrócenie jego pobytu w szpitalu.

Laparoskopia
Badanie polega na wziernikowaniu jamy otrzewnej przy pomocy laparoskopu. Żeby stworzyć do tego warunki, musi powstać w jamie otrzewnej przestrzeń umożliwiająca obserwację. W tym celu przez powłoki brzuszne wprowadza się igłę odmową, za pomocą której zostaje wpompowane powietrze. Potem powłoki przebija się specjalnym ostro zakończonym narzędziem tzw. troakarem, przez który następnie zostaje wprowadzony właściwy laparoskop. Światło jest doprowadzone ze źródła przez przewód światłowodowy. Badanie umożliwia makroskopową ocenę otrzewnej, wątroby, części pęcherzyka żółciowego, śledziony, narządów rodnych, przepony i innych narządów położonych wewnątrzotrzewnowo. Służy również do pobierania materiału biopsyjnego do badania.

Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego
Badanie polega na wprowadzeniu przez usta wziernika - fiberoskopu i obejrzeniu całego górnego odcinka przewodu pokarmowego (panendoskopia) lub tylko jego części (np. ezofagoskopia).
Używane w badaniu giętkie fiberoskopy, które - zależnie od długości (a więc i możliwości diagnostycznych) nazywa się ezofagoskopami, gastroskopami, duodenoskopami lub intestinoskopami. Te ostatnie służą do badania jelita cienkiego. Podstawowym elementem budowy jest włókno szklane. Kilkadziesiąt tysięcy włókien szklanych o średnicy 15-20 mm tworzy światłowód. Jedna wiązka włókien szklanych przewodzi światło z zasilacza przez całą długość instrumentu do wnętrza oglądanego narządu. Druga wiązka - odpowiednio uporządkowana, zwana obrazowodem - przewodzi obraz z wnętrza narządu poprzez okular do oka badającego lekarza. Przy użyciu dodatkowych instrumentów staje się możliwe pobranie materiału biopsyjnego, cytologicznego, bakteriologicznego i wykonanie zabiegów endoskopowych (polipektomii - wycięcia polipów, hamowania krwawienia, obliteracji żylaków przełyku, rozszerzenia zwężeń przełyku i innych). Wykonanie tych zabiegów często umożliwia pacjentowi uniknięcie operacji chirurgicznej i tym samym skrócenie jego pobytu w szpitalu.

PH - metria przełyku
Przez nos wprowadza się pacjentowi elektrodę służącą do pomiaru stężenia jonów wodorowych (pH), której końcówka zostaje ustalona 5 cm powyżej zwieracza przełyku. Zmiany odczynu w przełyku są rejestrowane przez mały, przenośny rejestrator połączony z elektrodą. Zapis ten po skończonym badaniu jest analizowany przez komputer.
Badanie pH-metryczne może być prowadzone w systemie stacjonarnym tj. krótkoterminowym, w którym stosuje się metody prowokacyjne, aby wywołać refluks żołądkowo-przełykowy (zarzucanie treści z żołądka do przełyku). Inny sposób polega na całodobowej rejestracji odczynu w przełyku. Badanie pH - metryczne pozwala ocenić zmiany pH (stężenia jonów wodorowych) w przełyku. W 24-godzinej pH - metrii możliwe jest prześledzenie zmian pH w przełyku podczas zwykłych codziennych czynności pacjenta. W ten sposób można zidentyfikować wiele czynników środowiska naturalnego wywołującego refluks żołądkowo-przełykowy (zarzucanie treści żołądkowej do przełyku). W przyszłości może to posłużyć do eliminacji czynników wyzwalających refluks. 24-godzinna pH - metria przełyku jest najlepszym sposobem potwierdzenia lub wykluczenia choroby refluksowej przełyku i określenia jej zaawansowania. Jest także jednym z podstawowych badań w diagnostyce tej choroby. Przeprowadzenie tego badania umożliwia dobór odpowiedniego leku i ocenę skuteczności zastosowanego leczenia.

Rektoskopia
Badanie polega na wziernikowaniu kanału odbytu i odbytnicy. Do tego celu służy rektoskop - metalowy, sztywny wziernik długości od 20 - 30 cm i średnicy 2 cm (dziecięce rektoskopy mają średnicę 1 cm). Do rektoskopu jest doprowadzone za pomocą włókien szklanych tzw. zimne oświetlenie. Metoda ta umożliwia ocenę stanu morfologicznego błony śluzowej badanego odcinka jelita grubego. Pozwala także na pobranie materiału do badania histopatologicznego i bakteriologicznego. Możliwe jest także usuwanie polipów, ciał obcych i hamowanie krwawienia

Rezonans magnetyczny układu trawienia
Badanie jest dobrą metodą oceny narządów miąższowych jamy brzusznej o dokładności prawie takiej jak tomografia komputerowa. Obecnie trwają prace w celu znalezienia dobrego środka cieniującego (kontrastu) dla oceny narządów jamy brzusznej w badaniu rezonansem magnetycznym.

Scyntygrafia wątroby
Scyntygrafia wątroby jest metodą uzyskiwania obrazu narządu, a przede wszystkim oceny jego czynności przy pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników). Radioznaczniki podaje się dożylnie. Przez układ krwionośny przedostają się one do wątroby, gdzie gromadzą się w komórkach Browicza-Kupfera (znakowany technetem-99m koloid siarkowy w statycznej scyntygrafii wątroby) lub wydzielają i wydalają się z żółcią (znakowane technetem-99m pochodne kwasu iminodwuoctowego - IDA). W scyntygrafii naczyniaków wykorzystuje się zdolność przylegania technetu do krwinek czerwonych przy specjalnym podaniu radioznacznika (znakowanie in vivo). Krwinki te gromadzą się w naczyniaku, co daje możliwość otrzymania jego obrazu w badaniu scyntygraficznym. Rozmieszczenie izotopów (ich przepływ przez narząd, wydzielanie lub wydalanie) uzyskuje się na papierze, kliszy lub monitorze komputera przy pomocy urządzeń zwanych scyntygrafami lub gammakamerami

Testy na helicobacter pylori

Tomografia komputerowa układu trawienia
Tomografia komputerowa jest metodą oceny narządów jamy brzusznej m.in. takich jak: wątroba, trzustka, śledziona, żołądek, jelita, drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy. We wszystkich wątpliwych przypadkach, kiedy inne badania nie potrafią wyjaśnić dolegliwości pacjenta lub gdy istnieje konieczność dokładniejszej oceny danej okolicy anatomicznej, bądź kiedy w innych badaniach zmiana patologiczna jest widoczna, nie można zróżnicować jej charakteru, wykonywana jest tomografia komputerowa.

Ultrasonografia układu trawienia
Wśród nowoczesnych metod diagnostyki chorób układu trawienia badanie ultrasonograficzne nie jest stosowane w codziennej praktyce, natomiast w czasie obserwacji innych narządów jamy brzusznej tą metodą udaje się w niektórych przypadkach dostrzec w obrębie układu trawienia zmiany sugerujące patologię, najczęściej nieregularność grubości ścian. W wielu przypadkach może to być pierwsza informacja o rozwijającym się nacieku nowotworowym układu trawienia, nie dającym jeszcze objawów klinicznych. Wykrycie tą metodą patologii układu trawienia jest bezwzględnym wskazaniem do dalszej diagnostyki metodami specyficznymi - endoskopowymi i rentgenowskimi. Badanie ultrasonograficzne okazuje się bardzo pomocne w ocenie głębokości wykrytego innymi metodami nacieku nowotworowego układu trawienia oraz ocenie narządów sąsiednich.
Badanie ultrasonograficzne, jako nieinwazyjna metoda diagnostyczna, jest często wykonywane u chorych z powikłaniami pooperacyjnymi chirurgii jamy brzusznej.

Ultrasonografia transkawitalna
Ultrasonografia transkawitalna jest połączeniem dwóch metod diagnostycznych - ultrasonografii i fiberoskopii. Głowica USG umieszczona na końcu fiberoskopu zostaje wprowadzona do przewodu pokarmowego tak jak przy typowym badaniu endoskopowym (gastroskopii czy kolonoskopii). Wysyłana przez głowicę fala ultradźwiękowa po odbiciu się od otaczających tkanek jest zwrotnie odbierana (również przez głowicę) i następnie przetwarzana jak przy standartowym USG. W ten sposób na monitorze powstaje obraz badanych narządów.
Zależnie od miejsca, w którym znajduje się głowica USG, badanie nazywa się USG śródprzełykowym, śródżołądkowym, śródrektalnym (transrektalnym), itd. Szczególną odmianą endosonografii jest ultrasonografia śródprzewodowa (IDUS -intraductal ultrasound) trzustki lub dróg żółciowych. Badanie tych struktur staje się możliwe dzięki małej średnicy sondy USG - od 1,2-3,4 mm. W tej ostatniej metodzie można wykryć zmiany o średnicy mniejszej od 1 mm, znajdujące się w odległości do 8 mm od sondy. Z bardzo dużą precyzją - ustępującą jedynie badaniu histopatologicznemu - można ocenić także zaawansowanie procesu chorobowego. Dzięki tej metodzie można podjąć optymalne rozwiązanie np. co do sposobu leczenia polipów przewodu pokarmowego.

Zgłębnikowanie żołądka
Badanie polega na wprowadzeniu (przez usta lub nos) specjalnego zgłębnika i pobraniu soku żołądkowego przez zassanie. Pobrany materiał można poddać analizie biochemicznej, cytologicznej (ocena jakościowa i ilościowa komórek) oraz bakteriologicznej. Zgłębnikowanie żołądka służy przede wszystkim ocenie jego czynności wydzielniczej, która wyraża się między innymi produkcją kwasu solnego. W badaniu określane są: podstawowe wydzielanie kwasu solnego - BAO (z angielskiego Basal Acid Output), maksymalne i ewentualnie szczytowe wydzielanie kwasu solnego - MAO i PAO (z angielskiego Maximal Acid Output i Peak Acid Output). MAO i PAO ocenia się po wstrzyknięciu substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.